آداب و رسوم عروسی در یزد

یزد در قسمت کویری کشور ایران واقع شده است شهری با سنت ها و پیشینه ای که قدمت آن به هزاران سال پیش برمیگردد مردمان این خطه دارای آداب و رسوم های مختلفی میباشند. مراسم ازدواج در شهرها و روستاهاى مختلف استان يزد با اندکى تفاوت به يکديگر شبيه هستند. مراسم و آداب ازدواج در يزد قديم، مانند هر فرهنگ سنتي ديگري شامل جزئيات و مراحل متعدد و پيچيده اي بوده كه برخي از آنها هنوز نيز رواج داشته و مرسوم اند و برخي ديگر منسوخ شده و آداب و تشريفات ديگري جايگزين آنها شده است. مراسم ازدواج يزدي هاي قديم، شامل عقدكنان و جشن عروسی، كه عمدتاً به صورت توأمان بوده، مراحل و آداب مشخصي داشته است، به اين ترتيب كه پس از مذاكرات قبلی و اوليه، بزرگ ترهايی از خانواده های طرفين به عنوان خواستگاری در خانه ی پدر عروس دور هم جمع می شدند تا در مورد صداق يا مهريه به توافق برسند (خواستگاری و مهربران).

جلسه صداق طی کنان

جشن عروسی در یزد به این صورت بوده است که در یزد در قدیم پس از پرس وجو و انتخاب دختر به خواستگاری او می رفتند و قرار جلسه صداق طی کنان که همان مهر برون یا قباله برون است را می گذاشتند و یک شب بزرگتر ها و اقوام نزدیک به خانه عروس می رفتند و با خود شیرینی مثل باقلوا ونقل هم می بردند. بزرگترها با تعارف به همدیگر مهر یا صداق دختر را توافق می کردند مثلا چند دانگ از یک خانه یا ملک وچند هزار تومان پول نقد و قرار خرید از بازار و چگونگی برگزاری مهمانی های بعد در این مجلس بعد از اینکه صداق طی می شد به شادی می پرداختند وشربت وشیرینی نوش جان می کردند.

در روز عقدکنان، عاقد از عروس بله را مي گيرد به نحوی که در مراسم خواندن خطبه ي عقد، عروس رو به قبله می نشیند و سفره عقد که شامل قرآن، جانماز، نان، سبزي خوردن از جمله پياز و تره و جعفري و نعنا و پونه و يک کاسه ماست و آردگندم، کاسه اي محتوی مقداری عسل و روغن، ظرفي پر از نقل و نبات، يک بشقاب تخم مرغ جوشانده رنگ شده و چند شمع روشن و ديگر تجهيزات زينتي است، مقابل وی گسترانده می شود.

آنگاه بنا به دعوت قبلی، عاقد به همراه پدر عروس و مادر عروس و ديگر اقوام سر سفره ی عقد می آیند و در حالی که عاقد در مجاور عروس کمی آن طرف تر می نشيند، براي عروس صورت مهريه و کلّ مبلغ مهريه را می خواند و از وی رضایت برای جاری شدن عقد ازدواج را می گیرد. سپس دفتر ازدواج را باز کرده پدر عروس دست عروس را گرفته و انگشت سبّابه او را جوهر زده و پای دفتر به معنای قبول رسمی و قانونی اين ازدواج می گذارد و پس از اجرای صيغه ی عقد، همگی صلوات می فرستند و آن گاه مادر شوهر دست داماد را گرفته به دست عروس خود می دهد که در اين حالت آيينه را جلوی روی عروس و داماد می گيرند تا همديگر را خوب ببينند.

سپس انگشتری از طرف داماد به دست عروس کرده، نقل و نبات به دهان عروس کرده و مشتی نقل به سر عروس ريخته و پدرشوهر و خواهرشوهر و مادرشوهر و اقوام ديگر همه به عنوان رونما هدايايي به عروس داده و مبارک باد مي گويند و آنگاه موقع ساييدن قند فرا می رسد که با يک پارچه چهارگوش سفيد که چهار نفر چهار گوشه آن را بالای سر عروس چترمانند گرفته اند، اين كار انجام می شود و مادرشوهر و چند نفر ديگر دو کلّه قند را گرفته بر بالای پارچه می سايند به طوری که ذرّات قند در ته پارچه جمع می شود.

در نهایت هرچه در سفره عقد از خوردنی است بين اشخاص حاضر پخش مي شود و قندهای ساييده شده در پارچه چهارگوش را در آب ريخته، گلاب به آن اضافه کرده و به صورت شربت به حاضران در مجلس می‏‏دهند. در خلال انجام اين مراسم نیز با آهنگ اربونه، رقص و شادي در مجلس برقرار است، می گوید: در این مراسم اقوام عروس و داماد شب در خانه عروس مانده و به صرف شام پذيرايی می شوند.

در گذشته برخلاف امروز، در زمان ورود عاقد برای بله گرفتن از عروس، داماد حضور نداشت و وقتی عروس با صدای آهسته می گفت “بله”، بانگ هلهله يا به لهجه ی يزدی شولولوی زنان، خبر وصال را به بیرون مي برد و بعد از آن، مراسم دست به هم دادن عروس و داماد انجام می شد که اوج عروسی همین جا بود. داماد در هنگام ورود به زنانه توسّط خواهرشوهرها با رقص استقبال مي شد و صدای اربونه به عرش می رسید. داماد با دیدن عروس از جیب کت خود سکّه های ده شاهی(نیم ریال) و یک ریالی روی سر عروس می ریخت و بچه ها و بزرگترها با ولع خاصی آنها را جمع می کردند.

سفره عقد دریزد

سفره عقد یکی از سفره های سنتی ایرانی است که در مراسم عقد و یا هنگام عروسی پهن می شود و عروس و داماد بر سر آن می نشینند و به خطبه عقد گوش فرا می دهند. سفره عقد در اکثر شهرهای ایران رواج دارد و در آن شش ظرف که هر کدام محتوی چیزی است که بیانگر آرزویی برای عروس داماد است، قرار دارد این ظروف معمولاً شامل : گردو، بادام، فندق، نان و نبات و تخم مرغ می باشند که در ادامه به فلسفه هر کدام اشاره شده است در میان اینها ظرف هایی از شیرینی و نان پنیر وسبزی، جام هایی از عسل و ماست که کنایه ای از شیرینی و ترشی در کنار هم در زندگی مشترک می باشند قرار دارد.

وجود قرآن مجید در سفره عقد

کتاب خدا به نشانه ی مورد تایید قرار داشتن وصلت از سوی خداوند و طلب یمن و برکات الهی جلو آینه و بالای جانماز قرار می گیرد.

گذاشتن تخم مرغ در سفره عقد

تخم مرغ نمادی است برای باروری و زایش اولاد توسط عروس و نان نمادی برای برکت ورزق و روزی است. از این رو پیداست که نهادن آن بر سفره ی عقد به نیت ادامه نسل زن و مرد و باروری ازدواج آن دو می باشد. معمولاً برای تبرک تعداد تخم مرغ ها را پنج، دوازده یا چهارده به نیت پنج تن دوازده امام (ع) و چهارده معصوم(ع) انتخاب می کنند.

خرید آینه و یک جفت شمعدان برای سفره عقد

همچنان که در خرید عروسی آینه در سرلوحه پس از قرآن مجید قرار دارد، در سفره عقد نیز در صدر سفره و رو به عروس و داماد قرار می گیرد تا با نگریستن در آن دلهایشان نسبت به هم مانند آینه صاف و زلال باشد و سعادتمند شوند. شمعدانها در دو سوی آینه جای دارند و شمع های فروزان درون آنها هنگام جاری شدن صیغه عقد، نشانه آرزوی روشنایی و گرمی در پیوند عروس و داماد است. جنس شمعدان با قاب آینه یکی و معمولاً نقره برنز یا بلورین می باشد.

باز کردن جانماز در سفره عقد

پیشاپیش آینه گسترده می شود و روی آن مهر و تسبیح زیبایی قرار می دهند تا گواهی بر پای بندی زوج نسبت یه اصول دین اسلام باشد و تبرک آن شامل حال عروس و داماد شود. این سجاده و زیر مهری کوچک روی آن یا از جنس ترمه قدیمی به جا مانده در خانواده با آستر ساتن خوش رنگی مانند زرشکی و غیره می باشد یا آن را مخصوص عروس از مخمل سفید می دوزند و رویش را با نخ براق نقره ای سوزن دوزی می کنند. مهر این جا نماز به شکل قلب یا گل یا اشکال زیبا واستثنایی دیگر انتخاب می شود.

تهیه کاسه نبات برای سفره عقد

در یک سوی بالای سفره عقد توده ای از نبات را به شکل زیبای قالبی خاص که گاه در چندین طبقه تهیه شده است، قرار می دهند. نبات نماد آروزی شیرینی پیوند عروس داماد است که معمولاً آن را از نبات اعلای زعفرانی تدارک می بینند.

گذاشتن نقل و سکه در سفره عقد

نقل به نشانه ی شیرین کامی و سکه برای افزایش روزی عروس و داماد سر سفره ی عقد گذاشته می شود . امروز مخلوطی از نقل سه مروارید و پولک را در بسته بندی های کوچک یا اشکال ابتکاری دیگر قرار می دهند واین تورها را با شکوفه و روبان تزیین می کنند. سکه های ویژه سفره عقد، طلایی رنگ است که روی آن مبارک باد یا نام مبارک حضرت مهدی (عج) ضرب می شود.

وجود فندق گردو و بادام در سفره عقد

این خوراکی های مقوی و پر مایه الهی رانیز به نشان گسترده بودن سفره خوراک عروس و داماد و توانمندی آنها سر سفره عقد می گذارند.

گذاشتن نان و پنیر بر سر سفره عقد

نان را به نشانه ی برکت خداوند و پنیر را با نیت وسعت روزی و سپید بختی بر سر سفره عقد می نشانند . امروز نان و پنیر را به صورت لقمه های کوچک در می آورند و با نایلون محافظ غذامی پوشانند. سبزی را به نشانه ی سلامتی سر سبزی و خرمی در سفره عقد می گذارند. سبزی عقد، سبزی خوردن است که از تره ریحان شاهی نعناع تربچه پیازچه تشکیل می شود.

وجود گل در سفره عقد

به نشانه شادابی و طراوات و به عنوان نمادی از زیبایی این پیوند سبدی از گل بر سفره عقد می نشانند. همچنین برای آراستن اجزای دیگرسفره عقد نیز از شاخه های گل و گلبرگ های رنگین استفاده می کنند . گل سرخ یا رز نماد شناخته شده عشق در سراسر جهان است . شیرینی آشکار است که شیرینی به نشانه به ارمغان آوردن شهد خوشبختی بر سر سفره عقد می نشیند. معمولاً هر دو نوع شیرینی خشک و تر را به این منظور به کار می برند شیرینی سفره عقد باید خوش ریخت کوچک وتازه باشد.

چیدن میوه برای سفره عقد

نهادن میوه های رنگین بر سر سفره عقد به منزله برخورداری عروس و داماد از مواهب رنگارنگ الهی ونعمت های طبیعی زندگی است.

گذاشتن ظرف عسل در سفره عقد

مراسم عسل در دهان همدیگر گذاشتن پس از جاری شدن صیغه عقد به منظور آن که عروس داماد در آینده مایه ی شیرین کامی و دلارامی هم باشند.

خرید جا حلقه ای برای سفره عقد

حلقه ی ازدواج زوج معمولا مشابه هم است و در جعبه مخصوصی از طلا فروشی خرداری میگردد . این حلقه را بر جایگاه خاص و زیبایی پیش پای عروس و داماد می گذارند. تا پس از جاری شدن صیغه عقد آن را در انگشت هم جای دهند.

چیدن خونچه نان و اسپند برای سفره عقد

خونچه به مفهوم سفره کوچک است و در اصطلاح به طبق هایی چوبی گفته می شد که در آن وسایل عقد را قرار می دادند. در گذشته نان سر سفره عقد سنگک بود اما امروزه هر نوع نانی رامی توان به این منظور مورد استفاده قرار داد. اسپند علاوه بر دود کردن اسپند در آغاز هر یک از مراسم و جشن های مربوط به ازدواج از جمله عقد به نیت دور داشتن چشم بد از وصلت جدید و از جان عروس و داماد.

تهیه تور و کله قند برای ساییدن بر سر عروس و داماد

کله قند ساییدن یک جفت کله قند هم شکل و هم اندازه روی پارچه ای بر سر عروس و داماد به نیت فرو باریدن شادی و شیرینی بر سر آنها طی زندگی مشترک صورت می گیرد. حریر تور با پارچه نازک سپید رنگی را به شکل مربع یا مستطیل تهیه می کنند تا کله قند ها روی آن بر سر عروس و داماد ساییده شود. در گذشته در شهر یزد بر سر عروس پارچه سبزی را می گرفتند وروی ان دو کله قند می ساییدند ونیز سوزنی را به شکل دوختن در دست می گرفتند و اشعاری را می خواندند مثل اینکه می دوزم ومی دوزم مهر ومحبت می دوزم برای عروس وداماد می دوزم بعد از خطبه هم گویا عروس را به حمام غرق شده می بردند وحمام دزدکی انجام می دادند.

عروس كشون، پاانداز و پاگشا

پس از پايان مراسم عقدكنان، مهمان ها خانه ی عروس را ترک گفته و مراسم عروس کشونی آغاز مي شد، بدين طريق که اقوام عروس و داماد و ديگر مردم اهل محلّه، عروس را سوار بر الاغ يا قاطر يا با پاي پياده به جلو جمع حاضر انداخته و طبق های جهيزيه ی عروس هم بر سر جوانان گذاشته می شد و با اجرای برنامه های شادی آفرينی که مرسوم اهالی محل بود با پاانداز و سرانداز دادن به مبارکی و ميمنت و سلام و صلوات عروس را از زير آيينه و قرآن عبور داده و وارد خانه ی بخت(خانه ی داماد) می کردند.

در مورد نشان دادن جهيزيه ي عروس هم آنچه در وسع پدر و مادر عروس بوده و قبلاً تهيه کرده بودند، در محلّی منظّم چيده مي شد تا به نمايش بازديدکنندگان درآيد و آخرالامر پس از صرف شربت و شيرينی همگی خانه ی داماد را ترک گفته، فقط عروس و داماد و يکی دو نفر از نزديکان خانواده عروس و داماد شب را به استراحت می پردازند.

هنگام بردن عروس به خانه ی داماد سر هر کوچه، از نزديکان داماد يکی پيش می آيد و با خوش آمد گويی، پا اندازی نظير يک قطعه طلا يا سفرهای زيارتی مانند سفر حج يا مشهد مقدس را به عروس تقديم می کند.

دو روز بعد نیز ساير اقوام عروس و داماد، لوازمی مثل ظرف و وسايل خانه را به رسم پيشکش به خانه داماد می برند که به اين پيشکش ها “جاخالی” يا “جاخالی با” می گويند. در مرحله ی بعد خانواده عروس و داماد هر يک به نوبت عروس و داماد را به خانه خود دعوت کرده و ميهمانی می دهند که به آن “پاگشا” می گويند.